Erzurum Lisesi kuruluşundan bu yana yukarda belirtildiği üzere dört ayrı binada eğitim hizmetini vermiş olup, Erzurum Lisesi dünden bugüne yeni yetişen nesillerin şahsiyet teşekkülü üstlenmiş, doğunun en önemli eğitim kurumu olma şerefini bir asırdır taşımıştır, asırlar boyuda taşıyacaktır. Erzurum Lisesi hasletleri ve yetiştirdiği değerli simaları ile tarihimizde altın harflerle ismini yazdırmıştır. İşte Erzurum Liseli Milli Mücadelede ve cephede bu hasletini ortaya koymuştur. 

Cumhuriyetle birlikte Erzurum’da planlı şehircilik anlayışını hakim kılmak için, yabancı mimarlara şehrin planlan çizdirilmiş, kamu binaları yapımına başlanmıştır. Cumhuriyet hükümetlerinin kültür politikasına paralel olarak, yurdumuzun birçok yerinde eğitim kurumlan binası yapımına başlanmış, bu kapsamda Ankara’da Gazi Eğitim Enstitüsü, Balıkesir’de Necati Bey Eğitim Enstitüsü ve Erzurum’da da, devlet yönetiminde etkinliği olan Cevat DURSUNOGLU’nun girişimleriyle Eğitim Enstitüsü binasıdır. İşte bugünkü Erzurum Lisesi binası , o yıllarda yapımına başlanan ve sonradan Eğitim Enstitüsü açılmayınca Erzurum Lisesi’ne tahsis edilen binadır. Binanın açılış töreninde, bahçesine Atatürk büstü yapılması düşünülmüş ve ilk kez Erzurum’da bu okulun bahçesinde Atatürk büstü yaptırılmıştır. Havuz başındaki Atatürk Anıtı yapılıncaya kadar , vilâyetçe yapılan bütün kutlama ve anma törenleri Erz0urum Lisesi’ninbahçesindeki büstün önünde yapılmıştır.

Erzurum Lisesi Binaları

ERZURUM LİSESİ ;  ANA BİNA : 1939 Yılında inşaatı biten ve bugün ana bina olarak adlandırılan yapı, birbirine bağlı dört bölümden müteşekkildir. İdare Odaları, Derslikler, Bilgisayar Laboratuarının bulunduğu Bina, Pansiyon Binası, Yemekhane, Lojman ve Spor Salonu binalarından müteşekkil yapılmıştır.

                Binanın iç duvarlarında, dersliklerde ve idari birimlerde havalandırma delikleri bulunmaktadır. Binanın iç yüksekliği 3.80 Cm olup, geniş havadar derslikleri ders dinlemeyi kolaylaştırmaktadır. Ana Bina; Bodrum Kat, Zemin Kat ve birinci kat olmak üzere üç katlıdır. Katlarda derslik kapıları koridorun iki yanında dizilmekte olup, koridor gün ışığını derslik kapılarının üstündeki camlardan almaktadır. Ana Binanın Cadde giriş (protokol) kapısı, bahçe giriş kapısı bulunmaktadır. Erzurum Lisesi Kültür Sitesi yapılıncaya kadar Fizik, Kimya ve Biyoloji Laboratuarları ve Kütüphane Ana Binada bulunmaktaydı. Tiyatro ve bu gibi faaliyetler ise Spor Salonunda yapılmaktaydı. Ana Bina Müdür Odasının ahşap kaplaması, ilimizin ünlü ağaç işleri zanaatkarı Fikri ERTEK tarafından 1986 yılında yapılmıştır. Ana bina 1 Katta 3 adet balkon bulunmakta daha sonra Karayolları Bölge Müdürlüğü tarafından balkonlar kapatılarak oda olarak düzenlenmiştir. Okulumuzun Merhum Müdürlerinden Necip ÇADIRCI, Bir anısında devrin Başbakanı Merhum İsmet İNÖNÜ’ nün okulumuzu ziyaretinde ayağı bir basamağa takılır. İsmet İNÖNÜ; o basamağın diğer basamaklardan farklı olduğunu söyler, sonradan yapılan ölçümlerde merdivenin o basamağın diğerlerinden 2.5 Cm daha farklı olduğu tespit edilir. Ana Bina Zemin Kat ve Birinci kat koridorlarının güney bölümü duvarlarına okul öğretmen ve öğrencileri tarafından tarihi tablolar yapılmıştır. Bu tablolar daha sonra ışıklandırma sistemleri yapılmıştır. Bu tablolardan, zemin kat koridoru 1968 yılında okulun resim bölümünce, birinci kat koridoru güney duvarındaki tablo 1972 yılında Nezihe TAVAŞ ve Erhan KAŞO tarafından, birinci kat koridoru kuzey duvarındaki Atatürk Tablosu ise, 1972 yılında Alper AYGEN tarafından yapılmıştır.

                Binanın altında bulunan kanallar, (sığınaklar), her hangi bir taarruz karşısında çıkış olarak, sıhhi tesisat (su – Kalorifer) elektrik şebekeleri buralardan götürülmüştür. Bu dehlizler kazan dairesinden başlayıp, mutfağın altından, bodrum kat dersliklerine çıkmakta, ayrı bir kanal ile, bodrum kat derslikleri koridorundan başlayıp zemin kat tuvaletine kadar gelmektedir. Zemin kat tuvaletinden güneye doğru çıkış yolu bulunduğu rivayeti yaygındır. Okul Bahçesi 16154 metrekare olup, bu alanın yaklaşık 6500 metrekaresini binalar kapsamaktadır. Okul bahçesi ağaçlandırılmış ve çim ekilerek yeşil alan ve öğrencilerin boş vakitlerinde Basket, voleybol vs. oyun alanları ise asfalt kaplanmıştır. Bina dışında kalan Okul Binası, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nca SİT alanı ilan edilmiştir. Ayrıca Okul Binası askeri güvenlik bölgesi içerisindedir.       

                Ana Binada; Bodrum Katta : 5 –sınıf, 1 –Öğretmen Çalışma Odası ve tuvaletler bulunmakta, Zemin Katta :       

10 –Sınıf, Müdür Başyardımcısı Odası, Kalem – Muhasebe Odası, Pansiyon Memur Odası, Öğretmen Odası, Danışma Odası ve Tuvaletler bulunmakta, 1-Katta : 9 –Sınıf, Müdür Odası, Müdür Yardımcıları Odası, Bilgisayar Laboratuarı ve Tuvaletler bulunmakta,

         ERZURUM LİSESİ ; EK BİNA : 1970 Yılında yapılmıştır. Bina Yarım bodrum katı, zemin katı ve birinci kattan ibaret olan bina, harman (adi) tuğlası olarak tabir edilen tuğladan yığma yapı olarak yapılmıştır. 2000 yılı onarımında ilimiz kış şartlarına uygun olmayan pencereleri küçültülmüş, çatısı yenilenmiştir.

                Ek Binada; Bodrum Katta : Bodrum Kat yarım kat olup Atölye bulunmakta, Zemin Katta : 6 –Sınıf, Müdür Yardımcısı Odası, Rehber Öğretmen Odası, Öğretmen Çalışma Odası ve Tuvaletler bulunmakta, 1-Katta : 6 –Sınıf, Müdür Yardımcısı Odası, Ekipman Odası Öğretmenler Odası ve Tuvaletler bulunmakta,

                ERZURUM LİSESİ  ; SPOR SALONU BİNASI : Spor Salonu, okul binasından ayrı olarak yapılmıştır.Bodrum kat ve Zemin kat olmak üzere iki kattır. Bodrum katta Kız öğrencilerin elbiselerini değiştirebileceği ve  spor yapabileceği bir spor salonu olup, Öğrencilerin duş alabileceği duş alanları, depo olarak kullanılan deposu bulunmaktadır. Depoda Deprem taşı bulunmaktadır. Bu taş deprem ölçme düzeneğidir. Yine okulumuz Merhum Müdürlerinden Necip ÇADIRCI’ nın bir anısında son yıllara kadar uzmanlar bu deprem düzeneğini kontrol ederek binada oynama ve deprem riski bulunup bulunmadığını tespit ederlermiş. Zemin Katta ise Büyük bir Spor Salonu ve salon içerisinde bir sahne bulunmaktadır. Sahnenin her iki yanında sahneye çıkmak için basamakların bulunduğu iki küçük oda bulunmaktadır. Kültür Sitesi yapılmadan önce salona sandalye dizmek sureti ile müsamere, toplantı, tören vs. Etkinlikler burada icra edilirdi.

                ERZURUM LİSESİ ; PANSİYON BİNASI : Bu bina Bodrum Katı ile birlikte dört kattır. Binanın Bodrum Katında Kalorifer Kazan Dairesi ve Kaloriferciye ait bir Lojman bulunmaktadır. Zemin Katta ise Bir Lojman bulunmakta lojman bina altında olup kapısı bahçeye açılmakta bağımsız bir birimdir. Bina altında, içinde ise Revir, Çamaşırhane, Banyo, hizmetli Odası, Öğrenci Kütük Arşivi  ve kantin ve kantin çay salonu bulunmaktadır. Birinci Katta, Belletici Öğretmen Odası, Etüt sınıf odaları, yatak koğuşları, depo, Ayakkabı odası ve tuvaletler bulunmakta, 1 –Katta ise, Yatak koğuşları, depo ve tuvaletler bulunmakta, Okulun Pansiyon bölümünün bahçeye bakan yarım kat olan merdiven boşluğunda elektrik düzeneği ile çalışan büyük boy saati vardır. Bu saat okulun Ana Bina girişinde bulunan  birbirlerine bağlı çalışmakta iken zamanla bozulmuşlardır. Bu saatlerden Pansiyon Binası cephesindeki, İstanbul’da bulunan tarihi saatleri onarması ile ünlü bir firmaya onartılmıştır. Elektrik kesintilerine karşı akü sistemi ilave edilerek, geceleri görülebilmesi için aydınlatılması yapılmıştır. Bu saat bu yıl içinde Atatürk Üniversitesi Rektörü Sayın Yaşar SÜTBEYAZ tarafından tekrar onarımı ve çalışması sağlanmıştır.

ERZURUM LİSESİ ; YEMEKHANE (MUTFAK) BİNASI : Mutfak binasının bulunduğu bina bu bina ve Ana bina arasında birbirlerine müteşekkil olarak yapılmıştır. Yemekhane Binası, Bodrum katı ile birlikte üç katlıdır. Yemekhane Binası Bodrum katında yemekhane personelinin duş alabileceği duş salonu, Tuvalet, Genel Evrak Arşivi, öğrencilerin duş alabileceği günlük banyo ve ardiye bulunmaktadır. Okulumuz doğalgaza geçmeden önce ardiyeye yakacak konuluyordu.Yemekhane (Mutfak) Binası Zemin katta, Mutfak, Öğrenci Yemekhanesi, Personel Yemekhanesi ve Mutfak bulunmakta, 1 –Katta ise Erzak Deposu, eşya ve kırtasiye deposu bulunmaktadır.

Yatılı kısmı, Osmanlı Devleti döneminde 11. Abdülhamit’ in çabaları ile, taşrada daha evvel nehari (gündüzlü) olarak açılmış ve sadece bulundukları şehrin çocuklarına faydası bulunan idadilerin Leyliye) yani yatılıya çevrilmesi kararlaştırılmıştır.

Belirli yerlerde açılmasına müsaade edilen Leyli İdadilerin, inşaat masraflarından ziyade yapıldıktan sonra, yıllık masrafları devlete büyük bir külfet getiriyordu. Leyli İdadilerin yıllık masrafları, nehari idadilere göre beş veya altı kat fazlaydı.

ERZURUM LİSESİ ; KÜLTÜR SİTESİ BİNASI : 1986 Yılında Kültür Eğitim Vakfı tarafından, Okul Müdürü Merhum Necip ÇADIRCI ile birlikte, okula Kültür Sitesi yaptırılması için, Okul – Veli işbirliği çerçevesinde çalışmalara başlanmış, öğrenci velilerinden maddi katkılar alınmış, okulun diğer gelirleriyle birlikte, Kamu Kurum ve Kuruluşlarında katkısı sağlanarak, Erzurum Lisesi eski mezunlarından Ekrem CEYHUN’ un proje çizdirme katkıları ile temel atılmış, maddi imkansızlıklardan dolayı bina inşaatı durmuştur. Ekrem CEYHUN’ un yine devreye girmesi ile birlikte ve de Valilik Makamı ile irtibat kurularak Milli Eğitim Bakanlığı planlı yatırımları arasına alınması sağlanmıştır. Nihayetinde bina 2000 yılında teslim alınmıştır. Erzurum Lisesi Kültür Sitesi adı ile anılan ve 1200 metrekare alan üzerine kurulmuştur. Bina Eski Milli Eğitim Bakanlarından Sayın Metin BOSTANCIOĞLU tarafından hizmete açılmıştır.

Kültür Sitesi Binasında : Bodrum Katta : Necip Çadırcı Cumhuriyet Eğitim Müzesi, Türk Eğitim Tarihi ve Teknoloji Müzesi, Kazan Dairesi, Personel Dinlenme Odası, Depo ve Tuvaletler Bulunmakta,  Zemin Katta : 4 –Sınıf,Kimya – Fizik ve Biyoloji Laboratuarları, Öğretmenler Odası, Fotokopi Çekim Odası, Kafeterya, Fuaye Alanı, Personel Odası ve Tuvaletler Bulunmakta, 1-Katta : 670 Kişilik Konferans Salonu, 120 Kişilik Seminer Salonu, Fuaye Alanı ve Tuvaletler Bulunmakta, 2-Katta : Konferans Salonu Lobi Bölümü, 80 Kişilik Kütüphane Salonu, Müdür Odası, Müdür Yardımcısı Odası, 2 –Çok Amaçlı Odası ve Tuvaletler bulunmaktadır.

ERZURUM LİSESİ ; ERZURUM ERKEK İDADİSİNİN AÇILMASI : 1293 Yılı Devlet Salnamesine göre; Erzurum’ da o dönemde 20 Rüştiye Mektebi ve 445 talebe bulunmakta idi.

1889 Yılından itibaren ise, Osmanlı Devletinde mali mülahazalarla, idadi okulu bulunan yerlerdeki Rüştiyelerin tahsisatı kesilerek, İdadi Binalarının yapımına tahsis edilmiş ve Rüştiye öğretimi de İdadilerin bünyesine alınmıştır.

1869 Yılında çıkarılan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’ ne göre, İdadilerde Türkçe Kitabet ve inşa, Fransızca,  Kavanin-i Osmaniye, Mantık, İlm-i Servet-i milel, Coğrafya, Tarih-i Umumi, İlm-i mevalid, Cebir, Hesap ve defter tutma, Hendese ve İlm-i mesaha, Hikmet-i tabiye, Kimya, Resim dersleri okutulmuştur. Sonraları Fransızca derside vardı.

İdadilerin ülke sathına yayılması için, 1885 yılında hızlı bir çalışma yapılmış. Erzurum İdadisinin yapılması için, mahalli makamlarla temasa geçilmiştir. Bu tarihlerde o kadar önem verilmiştir ki, binalarının mimari tarzı üzerinde bile titizlikle durulmuştur. Ama okulun açılması Haziran 1889 olarak kabul edilmektedir.

ERZURUM LİSESİ ; EĞİTİM VE ÖĞRETİM : Yukarda da belirtildiği üzere Erzurum Lisesi ilk kurulduğunda (İdadi zamanında), birinci sınıfı Fransızca bilenler ve bilmeyenler müteşekkil olunan iki şube halindeydi. Zamanın Erzurum Maarif Müdürü Tevfik Efendi, kısa sürede Fransızca bilmeyenleri de bilenlerin seviyesine yükselttirerek, bu iki şubeyi birleştirmiş, tek şube haline getirmiştir. Daha sonra beş sınıflı olan İdadiye 1307 (891) senesinde, Mülki Rüştiye’ nin son iki sınıfı da nakil ve ilave edilerek, İdadi yedi sınıflı bir mektep haline getirilmiştir.

Okulun beş yıllık döneminden mezun olanlara “İDADİ ŞAHADETNAMESİ” son sınıftan mezun olanlara da “MÜLAZEMAT RÜSULU” verilirdi. Mektep ilk mezunlarını 1311 (1895) yılında vermiştir.

1892 Yılında yayımlanan İdadilerle ile ilgili talimatname uzun yıllar uygulanmıştır. Talimatnamenin bazı bölümleri şöyledir.

İdadilere giriş için; Sağlık Raporu, Aşı Kağıdı, Osmanlı Tezkeresi (Nüfus Cüzdanı), daha evvel bitirdikleri okulun diplomasını getirmeleri ve 15 yaşını geçmemiş olmaları gerekir.

Ücretsiz alınacak yatılı talebenin miktarı, toplam yatılı talebenin 1/3’ nü geçemez. Fazla sayıda ücretli yatılı talebe alınması, okul binasının kapasitesine bağlıdır. Gündüzlü talebe sayısı sınırlı değildir.

İmtihanlar sene içinde üç ay ara ile iki yazılı imtihan ve sene sonunda genel imtihanlar yapılırdı.

NOTLAR : 9 – 10 Aliyyül ala ,  7 – 8 ala, 6 karib-i ala, 5 vasat, 4 Karib-i Vasat, 3 zayıf, 1-2 sıfır olarak kabul edilirdi. Yedi yıllık İdadilerin son sınıf talebelerinden imtihan da başarı gösteremeyenlere ikinci imtihan hakkı verilirdi. İdadilerin öğrenci sayısı önemli oranda artmış, öyle ki 20 yüzyılın başlarında öğrenci kapasitesi 120 OLAN Erzurum İdadisinde  öğrenci sayısı 4007’ ye çıkmıştır.